Przemoc domowa jest to zjawisko społeczne które zachodzi, gdy członek rodziny lub inna osoba wspólnie zamieszkująca lub gospodarująca próbuje zdominować fizycznie lub psychicznie drugiego członka rodziny. Działanie to jest zamierzone, wykorzystuje przewagę siły, która oddziałuje przeciwko drugiej osobie. Przemoc narusza prawa i dobra osobiste ofiary, powoduje cierpienie i szkody fizyczne i/lub psychiczne. Zachodzi pomiędzy małżonkami, na linii rodzic – dziecko lub odwrotnie dziecko – rodzic, opiekun – starsza osoba. Szerzej pisaliśmy o tym w cyklu artykułów Okiem Kapitana, dostępnym na naszej stronie internetowej w zakładce „Baza wiedzy”.
W przyjętej w Polsce w grudniu 1995 roku Deklaracji w Prawie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie umieszczono zasady etyczne, które mają za działania przeciwdziałać przemocy. Jest tam mowa między innymi o tym, że każdy człowiek ma prawo żyć w bezpiecznym i spokojnym domu, a jeżeli przemoc wystąpi, to ma prawo do obrony. Żadna ofiara przemocy w rodzinnie nie jest winna temu, co się dzieje. Społeczeństwo natomiast ma obowiązek informować odpowiednie organy o niepokojących sygnałach dochodzących od rodziny, sąsiadów, czy znajomych. Dlatego warto wprowadzić profilaktyczne działania, które pomogą zmniejszyć ilość osób dotkniętych przemocą domową. Działania te dzieli się wg stopnia: pierwszego, drugiego i trzeciego.
Prewencja pierwszego stopnia polega na ograniczeniu występowania zjawiska przemocy w rodzinie i całkowite zapobieżenie tegoż. Są to głównie kampanie uświadamiające że takowy problem istnieje i przedstawienie możliwości jego eliminowania. Można np.
– uświadamiać młode osoby jakich partnerów najlepiej unikać (w przypadku, gdy w związku przed ślubem dojdzie do przemocy),
– apelować o zmianę poglądów, jeżeli są np. seksistowskie i obrażają godność człowieka,
– uczyć przyszłych rodziców metod wychowywania dziecka „bez użycia kapcia”,
– uświadamiać, jak bardzo zgubny może być nałóg alkoholowy.
Prewencja pierwszego stopnia ma charakter długofalowy. Zakładają one podstawowe zmiany w funkcjonowaniu rodziny i społeczeństwa.
Prewencja drugiego stopnia polega na przewidywaniu rozpoznawaniu gdzie zachodzi przemoc domowa. Jest to niezwykle trudne, bo nie da się łatwo przewidzieć, kiedy i w jaki sposób dojdzie do przemocy w rodzinie. Jedni stają się agresywni po alkoholu, inni w warunkach silnego stresu, a jeszcze inni biją bez logicznego uzasadnienia. Pracownicy służby zdrowia i służb socjalnych mogą badać każdą z rodzin, z którą mają do czynienia, pod względem ryzyka wystąpienia przemocy. Celem badania jest zmniejszenie częstości występowania przemocy domowej, ograniczenie czasu jej trwania i zmniejszenie czynników, które do przemocy doprowadziły. Jest to również działanie skupiające się na natychmiastowej reakcji na pomoc. Tą reakcją może być np. pomoc lekarska.
Prewencja trzeciego stopnia to opanowanie i kontrola przemocy domowej poprzez terapię dla ofiar, rehabilitację itp. Ma ona na celu zmniejszenie ryzyka ponownego wystąpienia przemocy, czy to fizycznej, czy psychicznej. Dla wielu osób prewencja trzeciego stopnia jest zbyt późna, ponieważ doznane krzywdy już odcisnęły na nich pięto, dlatego tak ważne jest, aby odpowiednio wcześnie odczytać sygnały, które mogą wskazywać, że w danej rodzinie występuje przemoc.
Te trzy stopnie prewencji dotyczą czasu wystąpienia przemocy – przed, w początkowej fazie i długoterminowej agresji. Badacze natomiast skupiają się na prewencji dotyczącej konkretnych grup docelowych. To podejście dzieli działania na:
– uniwersalne – odnoszą się do całej populacji, np. kampanie reklamowe, programy prewencyjne w szkołach itp.,
– selektywne – skierowane do osób i grup podwyższonego ryzyka, np. dla samotnych rodziców,
– konkretne – skierowane do osób, które są sprawcami przemocy.
W 2005 roku Sejm Rzeczpospolitej Polski przyjął ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zawarto w niej sposoby postępowania zarówno wobec ofiar, jak i sprawców przemocy domowej.
Zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie są realizowane przez organy administracji rządowej i samorządów terytorialnych. I tak np. gminy i powiaty są zobowiązane do opracowania programu przeciwdziałania przemocy, prowadzenie poradnictwa, czy też zapewnienie ofiarom miejsc w ośrodkach wsparcia. Do zadań z zakresu administracji rządowej należy np. tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, opracowanie i realizacja programów korekcyjno – edukacyjnych dla osób stosujących przemoc. Po szczegółowy opis prewencji na odsyłamy do Ustawy dostępnej na stronie Sejmu.